تبیینِ الگوی سبک شناسیِ معماری اسلامی (با نگاه به آراء سنّت گرایان)

سبک در عام­ترین معنا عبارت از الگوها یا صفات متمایز و مشخص اثر یا آثار است که کاملاً وابسته به صورت اثر هنری است و سبک­شناسی، روشی برای دسته­بندی آثار در یک زمینة مقرّر بر مبنای تشابهات شکلیِ آنان است. زمینه­های پدیدآورندة اثر هنری که منجر به شکل­گیری سبک­های مختلف می­گردد، در نگاه سنت­گرایان اغلب سیاق اجتماعی و فرهنگی دوره­ها در مناطق مختلف است که در چارچوب سنّت که مجموعه­ای از حقایق و اصول جاری شده از منبع الهی است، قرار می­گیرد. با توجه به تفاوت­های بنیادینِ معماری اسلامی به­عنوان بخشی از معماری سنّتی با سایر انواع معماری، روش خاص سبک­شناسی آن می­بایست مورد شناسایی قرار گیرد. پژوهش بنا بر هدف بنیادی و بنا بر ماهیت آمیخته است و روش تحقیق از نوع تحلیل محتواست که با نگاهی تحلیلی – تطبیقی به آراء سنّت­گرایان در باب سبک و سبک­شناسی، در پی تبیین الگویی برای سبک­شناسیِ معماری اسلامی است. ویژگی مشترک همة آثار معماری اسلامی، فرازمانی و فرامکانی بودن اصول و محتوای آن است، اما این اصول زمانی که دوره­های تاریخی مختلفی را تجربه می­کنند و یا در مناطق جغرافیایی متفاوت ظهور می­یابند، با توجه به تجربة ذهنی از دوره­های تاریخی گذشته و یا سبقة شکلی و فنیِ معماری در آن مناطق، شکل خاص خود را می­یابند. بدین ترتیب دو متغیّر تاریخ و جغرافیا در کاربری­های مختلف معماری به­عنوان متغیّر مستقل، ویژگی­های صوری را حاصل می­شوند و لذا شناخت سبک آثار، از پردازش داده­های شکلی و تحلیل تأثیرات این دو متغیّر در انواع کاربری­های آثار معماری اسلامی ممکن می­گردد. در واقع ویژگی­های مشترک سبک­های تاریخی و سبک­های جغرافیایی آثار، بیان­گرِ ویژگی سبکی معماری اسلامی و تفاوت­های سبک­های مختلف تاریخی و جغرافیایی، شکل­دهندة سبک­شناسیِ معماری اسلامی است.